نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری اندیشه های سیاسی دانشگاه آزاد واحد قم، ایران
2 استاد گروه علوم سیاسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران
3 هیئت علمی و استادیار علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، ایران
چکیده
مردمسالاری دینی الگویی جدید از حکومت دینی است که آن را برخی اندیشوران دینیِ نوگرا در قرن بیستم مطرح کردند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ظهوریافت. این نظریه با وجود نو بودن و سازگاری با مبانی دینی، هنوز نتوانسته به عنوان یک الگو در جهان اسلام جلوه کند و بهرغم مهم بودن، پژوهش چندانی دربارۀ آن صورت نگرفته است. (پیشینه) در این باره این پرسش مطرح است که با نگاه موردی به اندیشههای سید قطب، اندیشههای سلفی و بنیادگرا چه نقشی فراروی گسترش مردمسالاری دینی در جهان اسلام ایفا کردهاند. (مسئله) این پژوهش مهمترین چالش فراروی گسترش مردمسالاری دینی در جهان اسلام را برخی اندیشههای سلفیِ مبتنی بر خلافت میداند. (فرضیه) به طورخاص اندیشۀ مبتنی بر ظاهرگرایی، عقلستیزی و تقدیرگراییِ سید قطب ـ که با مفاهیمی مانند جاهلیت، جهاد ابتدایی وخلافت عجین شده، نقش مستقیمی در ایجاد و گسترش این چالش داشته است. این مقاله درصدد است با استفاده ازروششناسی هرمنوتیکِ مؤلفمحور (روش)، ضمن بررسی و نقد اندیشة سیاسی سید قطب و تبیین نفوذ اندیشة سیاسی وی در گروهها و جریانهای سلفی ـ تکفیری، نشان دهد یکی از چالشهای پیش روی گسترش مردمسالاری دینی در جوامع اسلامی، اندیشههای سلفی و بنیادگرایانه است. با این حال، میتوان با تکیه بر اسلام سیاسیِ مبتنی بر عقلانیت و اجتهاد و همافزایی با برخی گروههای متعادلِ جهان اسلام، بر مشکلات فراروی گسترش این پدیده فائق آمد. (یافته)
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The challenge of Seyed Qutb's political thought on the expansion of religious democracy in the Islamic world
نویسندگان [English]
- masoud kaviani 1
- Ali Shirkhani 2
- maghsood ranjbar 3
1 PhD student in Political Thought, Azad University, Qom Branch, Iran
2 Professor, Department of Political Science, Islamic Azad University, Qom Branch, Qom, Iran
3 Faculty and Assistant Professor of Political Science, Islamic Azad University, Qom Branch, Iran
چکیده [English]
Religious democracy is a new model of religious government that was proposed by some modernist religious thinkers and emerged after the victory of the Islamic revolution. In spite of the modernity of this theory, it has not yet been able to show the degree of Islam; And not much research has been done on why. (Background) In this regard, we are faced with the question of what effect the Salafist and fundamentalist ideas branched off from Sayyid Qutb's thoughts have had on the non-expansion of religious democracy in Islamic societies. The challenge facing the expansion of religious democracy in the Islamic world is, in addition to liberalist ideas, Salafist ideas based on the opposite. The thought based on appearanceism, anti-rationalism and fatalism of Seyyed Qutb, which is mixed with concepts such as ignorance, elementary jihad and caliphate, has had a direct role in creating and expanding this challenge. ) while criticizing Seyed Qutb's political thought and the influence of his political thought in Salafi-Takfiri groups and currents, show that one of the challenges facing the expansion of religious democracy is Salafi and fundamentalist ideas. And it is possible to overcome the challenge of expanding this modern religious model by relying on political Islam based on rationality and ijtihad and synergy with the balanced groups of the Islamic world.
کلیدواژهها [English]
- Political Islam
- Religious Government
- Islamic Revolution
- Religious Democracy
- Sayyid Qutb
- قرآن کریم.
- آقایی، بهمن و خسروی، خسرو (1365). اخوان المسلمین. تهران: رسام.
- ابن ابی الحدید (۱۴۰۴ ق). شرح نهج البلاغه، ج ۱۷. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی.
- احمدی، حمید (۱۳۹۰). سیرتحول جنبشهای اسلامی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- اسکینز، کوئنتین (1393). بینشهای علـم سیاسـت در بـاب روش. تهران: فرهنگ جاوید.
- الکنانی، عبدالعزیز بن منصور (1427 ق). الرد علی ادعیاء السلفیه. بی جا: شبکه المشکاۀ الاسلامیه.
- بابی، سعید (1379). هراس بنیادین اروپامداری و ظهور اسلامگرایی. ترجمۀ غلامرضا جمشیدیها وموسی عنبری، تهران: دانشگاه تهران.
- بوستی، لو (1377). درس این قرن، همراه با دو گفتار دربارۀ آزادی و حکومت دموکراتیک. ترجمۀ علی پایا، تهران: طرح نو.
- بیات، عبدالرسول و جمعی از نویسندگان (1381). فرهنگ واژهها. قم: موسسه اندیشه و فرهنگ دینی.
- پارسانیا، حمید (1391). جهانهای اجتماعی. قم: کتاب فردا.
- پارسانیا، حمید و ایمان عرفان منش (1391). «روش شناسی بنیادین معرفت اجتماعی سید قطب». دو فصلنامة نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، سال دوم، شماره سوم.
- پوپر، کارل (1369). جامعۀ باز و دشمنان آن. ترجمة عزت اله فولادوند، تهران، خوارزمی.
- تمیمی، عضام (1380). «سید قطب و مودودی در چالش با انگاره دموکراسی». ترجمة منصور میراحمدی، پگاه حوزه، مهر، شماره 27.
- تولی، جیمز (1383). «قلم شمشیرپرتوان است». ترجمۀ غلامرضا بهروزلک، مجله علوم سیاسی، ش 28.
- حاجی یوسفی، امیرمحمد (۱۳۸۲). «ایران و رژیم صهیونیستی از همکاری تا منازعه». تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- حسینیزاده، محمدعلی (۱۳۸۵). اسلام سیاسی در ایران. قم: دانشگاه مفید.
- خمینی، روح الله (1378). صحیفة امام. تهران، موسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره).
- ذکی، یاشار (1398). اخوان المسلمین و قلمروسازی آن در جغرافیای سیاسی جهان اسلام،فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی،دوره 51،شماره 3،ص797-823
- رضوان، السید (1383). اسلام سیاسی معاصر درکشاکش هویت و تجدد. ترجمۀ مجید مرادی، تهران: باز.
- روا، الیویه (1378). تجربۀ اسلام سیاسی. تهران: صدرا.
- روحی برندق، کاوس و حسن کریمی (1399). «مطالعة انتقادی دیدگاه رشید رضا، سید قطب و سید محمد حسین فضل الله دربارة آیۀ سیف». دو فصلنامه کتاب قیم، سال دهم، شماره بیست و دوم.
- زرقــاوی، ابومصعــب (1427 ق). الکلمات ُالمضیئه (الکتاب الجامــع لخ َطب و کلمات الشیخ المعتز بدینه). بیجا: شبکه البراق الاسلامیه.
- ساروخانی، باقر (1393). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، ج 2: بینشها و فنون. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- سرمد، زهره و دیگران، (1384). روش تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگه.
- سوزنگر، سیروس (1383). اندیشههای سیاسی سید قطب. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سید قطب (1355). زیربنای صلح جهانی. ترجمۀ سید هادی خسروشاهی و زین الدین قربانی، تهران: دفتر نشرفرهنگ اسلامی.
- سید قطب (1358). عدالت اجتماعی در اسلام. ترجمة سید هادی خسروشاهی و محمدعلی گرامی، چاپ پانزدهم، قم: دارالفکر.
- سید قطب (1359). معالم فی الطریق. ترجمة حسن اکبری مرزناک، تهران: موسسه خدمات فرهنگی 22 بهمن.
- سید قطب (1360). ویژگیهای ایدئولوژی اسلام. ترجمة محمد خامنهای، تهران، موسسه انتشارات بعثت.
- سید قطب (1362). تفسیر فی ظلال القرآن. ترجمة آیت الله علی خامنهای، تهران: امیرکبیر.
- سید قطب (1378). نشانههای راه. ترجمة محمود محمودی، تهران: احسان.
- سید قطب (1953). دراسات الاسلامیه. قاهره: مکتبه لجند الشباب المسلم.
- سید قطب (1405) . فی ظلال القران قاهره: دارالشروق.
- سید قطب (1410). معالم فی الطریق. قاهره: دارالشروق.
- سیسک، تیموتی (1379). اسلام و دموکراسی. ترجمة شعبانعلی بهرام پور و حسن محدث، تهران: نشر نی.
- شومپیتر، ژوزف (1375). کاپیتالیسم، سوسیالیسم، دموکراسی. ترجمۀ حسن منصور، تهران: نشر مرکز.
- شیخ مفید (1410 ق). المقنعه، ج 9، پدیدآورنده: مروارید، علی أصغر، بیروت: سلسلة الینابیع الفقهیة.
- شیرودی، مرتضی، علیرضا گلشنی و فرزاد نظری (۱۳۹۷). «بررسی نقادانه اندیشههای سیاسی اجتماعی طالبان با داعش در مواجهه با جامعه سازی اسلامی». فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال هفتم شماره سیزدهم صفحه ۱۳۵- ۱۵۸.
- طرطوســی، ابوبصیر (1435 ق). هذه عقیدتنا و هذا الذی ندعو إلیه. بیجا: منبر التوحید و الجهاد.
- عالم، عبدالرحمن (1376). بنیادهای علم سیاست. چاپ سوم، تهران، نشر نی.
- عبدالرحیم، علی (2005 م). حلف الارهاب تنظیم القاعــدة من عبدالله عزام إلی ایمن الظواهری. بیجا: مرکز المحروسه.
- عصمت اللهی، محمدهاشم (۱۳۷۸). جریان پرشتاب طالبان. تهران: انتشارات الهدی.
- عمادی، عباس (1392). هرمنوتیک اسکینر. پژوهشکده باقر العلوم. بازیابی از: www.pajoohe.com.
- عمید زنجانی، عباسعلی. (1383). فقه سیاسی. تهران: امیرکبیر.
- عنایت، حمید (1362). اندیشة سیاسی در اسلام معاصر. ترجمة بهاالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
- عنایت، حمید (1373). سیری در اندیشة سیاسی عرب. تهران: امیرکبیر.
- فاستر، مایکل ب، (1376). خداوندان اندیشۀ سیاسی. ج 3، ترجمۀ جواد شیخ الاسلامی، تهران: امیر کبیر.
- فرمانیان، مهدی (1400). جریانشناسی فکری فرهنگی سلفیگری معاصر. قم: زمزم هدایت.
- قاسمی، بهزاد و روح الله غلامی (1399). «مطالعه تطبیقی اندیشه و آرای امام خمینی(ره) و سید قطب». فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی، دوره نهم، شماره اول (پیاپی 17)، ص311-334.
- کواکبیان، مصطفی (1379). مبانی مشروعیت درنظام ولایت فقیه. تهران، موسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی (ره).
- کوهن، کارل (1373). دموکراسی. ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: خوارزمی.
- گروهــی از نویســندگان (4 ۰۰ 2 م). الســلفه؛ النشــأه، المرتکــزات، الهویــه. بیروت: معهد المعارف الحکمیه.
- محمدیان، محمد (۱۳۹۰). بنیادهای فکری القاعده. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- مرامی، علی رضا (1378). بررسی مقایسهای مفهوم عدالت از دیدگاه مطهری، شریعتی و سید قطب. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- مرتضوی، خدایار (1386). «تبیین روش شناسی اندیشة سیاسی از منظر کوئنتین اسکینر». پژوهش درعلوم سیاسی، سال سوم، شماره اول.
- مطهری، مرتضی (1356). علل گرایش به مادیگری. قم: صدرا.
- موسیزاده، ابراهیم، 1398. «مردمسالاری دینی راهکار حقوقی جهان اسلام برای گذر از جریانهای سکولار و بنیادگرایی سلفی». فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، سال اول، شماره دوم، زمستان، ص 1- 15.
- ناصرخاکی، حسن و عباس کشاورز شکری (۱۳۹۵). «روند همارزی و تفاوت در روابط دو گفتمان انقلاب اسلامی و اخوان المسلمین». فصلنامه رهیافتهای سیاسی و بین المللی، سال هشتم زمستان شماره 2 (پیاپی 48)،ص 138-168.
- نباتیان، محمداسماعیل (1400). «گفتمان انقلاب اسلامی و مواجه با چالش بدیلسازی». فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی، سال دهم، شماره 1 (پیاپی 19)، ص 7-29.
- نصری، عبداالله (1381). راز متن، هرمنوتیک، قرائتپذیری متن و منطق فهم دین. تهران: آفتاب توسعه.
- نقیب زاده، عبدالحسین (1370). درآمدی به فلسفه. تهران: طهوری.
- هانتینگتون، ساموئل (1388). موج سوم در پایان سدة بیستم. ترجمة احمد شهسا، تهران: روزنه.
- هزاوهای، سید مرتضی و محدثه حیدری (۱۳۹۱). «مردمسالاری دینی در ایران و ظرفیت الگو سازی آن در کشورهای اسلامی منطقه». فصلنامه پژوهشهای انقلاب اسلامی، سال اول، شماره ۲ ص ۱۷۳ ـ ۱۹۸.